Metrik Diş Tablosu ve Vida Çeşitleri

Vida Diş Standartları

Talaşlı imalatta standartların önemi oldukça büyüktür. Teknik imalat söz konusu olduğunda ise standartların önemi daha da çok anlaşılıyor. Eğer endüstride bazı standartları belirlemiş olmasaydık, her ülke, her şehir ve her insan birbirine asla uymayan ve bir başka yerde asla kullanılamayacak ürünler üretirdi.

Bu neyse ki günümüzde böyle değil. Aynı standartları uygulayan Türkiye’de bir fabrikanın ürettiği vida ile Hindistan’da üretilen vida arasında bir fark yoktur. İkisi de aynı materyali kullanır, ikisi de aynı ölçüdedir. Türkiye’de üretilen bir cıvata ise, Fransa’da üretilen bir somuna girebiliyor. Tabi ki aynı standartlara sahipse. İşte bu yazıda sizlere bu standartlardan bahsedeceğiz.

Vida (Screw) Nedir?

Vida, düzgün bir silindirik veya konik yüzey üzerine helisel (eğrisel) olarak açılmış oluklardır. Bu helisel oluklar silindir parça içerisine veya dışına açılabilmektedir. Silindir içerisine açılan vidalar ”SOMUN” silindir dışına açılan vidalar ise ”CIVATA” olarak adlandırılmaktadır. Diğer tabiri ile helisel oluklar delik yüzeyinde açılmış ise ”İÇ VİDA” dış yüzeyde açılmış ise ”DIŞ VİDA” olarak adlandırılır. Vidalar değişik profillerde ve açılarda açılırlar. Vida ile cıvata birbirinden farklı kavramlardır. Vida sadece cıvataya değil somun, saplama vb. diğer bağlantı elemanlarına da açılır. Cıvata ise bu açılmış helisel oluklardan meydana gelir.

Vidayı Tanımlayan Ölçüler

Diş üstü çapı (Anma ölçüsü): Vida açılmış silindirin çapıdır.

Diş dibi çapı: Vidanın diş dibinden ölçülen çaptır. Diş üstü çapından iki diş yüksekliğinin çıkarılmasıyla bulunur.

Diş derinliği (Diş yüksekliği): Eksene dik yönde, diş dibi ile diş üstü arasındaki uzaklıktır.

Böğür çapı: Bir dişin diğer diş ile çalışan yüzeyidir. Yani yuvarlanma ve kayma bu yüzeyde gerçekleşir. Baskı bu yüzeyde meydana gelir ve diş diğer dişi çevirmeye bu yüzeyde çalışır.

Adım: Vidanın bir tur çevrildiğinde almış olduğu yola denir.

Helis açısı: Silindirik mile sarılan eğrilere helis denir. Bu açılar küçük olduğunda vidanın ortama tutunma kuvveti artar.

Diş açısı: Diş açılarının değerine göre kendi içinde ikiye ayrılmaktadır. Diş açısı 60 derece olanlara metrik vida, diş açısı 55 derece olanlara whitworth (parmak) vida denilmektedir.

Vida Çeşitleri

1. Ölçü Sistemine Göre Vidalar

A. Metrik Vida

Diş açısı 60°dir. Adım bir diş dolusu ve bir diş boşluğu ile ifade edilir ve birimi mm’dir. Vidanın en önemli elemanı olan adım iki diş tepesi arasındaki mesafedir. Vidanın elemanları adıma göre hesaplanır ve metrik vidanın ölçüsü diş üstü çapına göre verilir.

Metrik Diş Tablosu

Metrik diş tablosunu indirmek için tıklayın.

B. Whitworth (Parmak) Vida

ABD, İngiltere ve Kanada gibi Anglo-Sakson ülkelerinde yaygın olarak kullanılırlar. Sanayi tarihinde standartlaştırılmış ilk vida türüdür. Whitworth normal diş, ince diş ve boru diş olarak üç tipe ayrılır.

Diş açıları metrik vidalara göre farklı olarak 55°dir. Whitworth vidalarda dişleri oluşturan üçgenin tepeleri, üçgenin teorik yüksekliğinin 1/6’sı kadar kesilerek yuvarlatılmıştır. Somun dişleri ile vidanın dişleri arasında bir boşluk yoktur. Bu sebeple whitworth vidalar sızdırmazlık sağlayan vidalardır.

Metrik vidalarda somunun dişleri ile vida dişleri birbirini kavradıkları zaman diş diplerinde küçük boşluklar oluşur. Bu boşluklar sayesinde dişler birbirini sadece yanaklardan kavrar. Ama whitworth vidalarda somun dişleri ile cıvata dişleri birbirini tamamen kavrar. Bu durumdan dolayı daha çok sızdırmazlık isteyen boru bağlantılarında whitworth vidalar tercih edilir. Metrik vidalar ise sadece bağlantı vidası olarak kullanılır.

Whitworth Diş Tablosu

Whitworth diş tablosunu indirmek için tıklayın.

2. Diş Profillerine Göre Vidalar

A. Üçgen Vidalar

Üçgen vida, adından da anlaşılacağı gibi diş profili üçgen şeklinde olan vidalardır. Üçgen vidaların dişlerini oluşturan açılar helis açılarına oranla daha büyüktür. Üçgen vidalar metrik ve whitworth olmak üzere iki çeşittir. Bu iki tipi birbirinden ayıran en önemli özellik vidaların açılarıdır. Metrik vidanın dişleri bir eşkenar üçgen, whitworth vidanın dişleri ise bir ikizkenar üçgendir.

B. Trapez Vidalar

Trapez vidaların diş biçimi kesik üçgen şeklindedir. Bu yüzden vida ve somun dişleri birbirini boşluksuz olarak kavrar. Bu özelliğinden dolayı trapez vidalar genellikle hareket vidası olarak kullanılır.

Vida dişi tepeleri ve dipleri geniş olan (sivri olmayan) trapez profilli, simetrik kesitli vidalardır. Trapez vidalar hareket vidası olarak preslerde, krikolarda, vanalarda, torna ve freze tezgâhlarının tabla ve konsol millerinde kullanılır. Trapez vidaların uç açıları 30°dir.

C. Testere Vidalar

Diş açısı 33° ve diş profili testere dişleri profiline benzeyen asimetrik kesitli vidadır. Tek yönlü aşırı yüklemelerde, özellikle preslerde kullanılır.

D. Yuvarlak Vidalar

Diş profili, tepe açısı 30° ikizkenar üçgen olan diş dibi ve diş tepesi yuvarlatılmış vidalardır. Keskin kenarlı olmadıklarından dolayı gereksiz maddeler, toz, kum ve pastan daha az zarar görür. Bu nedenle kirli su vanalarında, düzgünlük gerekmeyen ampullerde, gereci plastik veya cam gibi kırılma tehlikesi olan yerlerde kullanılır.

E. Kare Vidalar

Kare vidalar daha çok kuvvet ileten vidalar olarak kullanılır. Tek ağızlı olarak yapıldığı gibi çok ağızlı olarak da yapılmaktadır.

3. Helis Yönüne Göre Vidalar

A. Sağ ve Sol Vidalar

Sağ Vidalar: Saat yönünde döndürüldüğünde sıkma yapıyorsa, bu vida sağ vida olarak adlandırılır.

Sol Vidalar: Saat yönü tersine döndürüldüğünde sıkma yapıyorsa bu vida sol vida olarak adlandırılır.